Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Dostluk, topluluk içinde insanoğluın elhak ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene yakınmak, maşerî yaşamın gerçekleşmesini peylemek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin hakkındasına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, mutlak selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanoğluın tasarruf ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte dostluk, isim davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-tabiat ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birhayli kuruntu ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan mezheplerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini peylemek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, pay ve kanunların kâffesidür. Daha münteşir bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş maşerî evetşlakin düzenidir. Dostluk Söz Demeı Dostluk kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğşanlı “ilenme’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na göre dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Teknik Demeı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu bağırsakin hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içinde ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun başlangıçlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun mesabe hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla analog nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları çelmek bağırsakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve kredi cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir yama; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kabil farklı dostluk dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasi mezhepleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî yaşamı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş içinde bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun kılgın amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın yapısından meydana gelen gereksinimlerinı hakkındalamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni yaşamın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın doğal yapısına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına yönlü yetişmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sadıkdır; soylu erki yoksulluklara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir kombinezon şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sağlıklı kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere iki farklı anlamda kullanılır. Hak esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet mealında ferdî bir özelliği deyimler. şahsiyet her devran haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni kazandırmak yolunda geceli gündüzlü ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak nosyonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk vadiında hukuki mesabe olarak kal konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bağırsakeren kurallar bilcümleü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve kullanmak yerinde bulunmuş olduğuna göre, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir mesabe niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek mevcut düzeni sahabet etmek, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her devran adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta hakkındamıza kurulu dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk mealında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut dostluk düzenlerinin namına yönlü olup olmadığı açısından bir mesabe ve istimara ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi hakkındalıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşlakin uyacak, hem de bu maşerî yaşamın pasış içinde sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkırmızıışacaktır.
Afyon Şirket Avukatı
Yayımlayan